Orrialde honen edukia

Lurzorua

Zer da lurzorua eta nola eratzen da?

Lurzoru hitza lurrazalaren kanpoko geruza bizidunari dagokio. Gure ingurunearen zati garrantzitsua da, eta Lurreko bizitzaren oinarria. Lurzoruak, lurrazalaren meteorizazio-geruza gisa, zentimetro gutxiko lodiera izaten du, eta, hala ere, oso sistema bizidun konplexua da. Landare, animalia eta gizaki gehienen bizitzaren oinarria da. Osagai mineralek —buztina, lohia eta harea—, landareen sustraiek, materia organiko hilak, lurzoruaren organismoek, aireak eta lurzoruko urak osatzen dute.

IKASTETXEETARAKO ABANTAILAK

Zeure lurra sortzen duzu, eta berdatze-jardueretarako eta ikastetxeko landareak landatzeko erabil dezakezu.
Sortzen den konposta ikastetxeko berdeguneak eta lorategiko geruzak hobetzeko erabil daiteke.
Hondakinetatik lurrera: mantenugaien zikloa jasangarriagoa izaten eta ikastetxeak ingurumena errespetatzen laguntzea.

Nola eratzen dira lurzoruak?

Lurzoruak oso astiro eratzen dira. Lurzorua eratzeko hasierako materiala lurrazaleko arroka izan zen; denboraren poderioz soilik garatu zen, higaduraren eta humusaren bidez, eta horrela sortu zen gaur egungo lurzorua. Gaur egungo lurzoru bat eratzeko prozesuak 10.000 urte inguru irauten du. Denbora horretan, metro batzuk haz daiteke, edo zentimetro batzuk besterik ez. Arroka-motaren, erliebearen, klimaren eta gizakiaren mende dago hori. Higadurak pitzadurak sortzen ditu. Horietan, haizeak eta urak ekarritako lur-partikulak metatzen dira. Landare aitzindariak ere finkatzen dira. Mineralak, landareentzako elikagaiak, askatu egiten dira. Landareen hondakinak higatutako arrokan pilatzen dira. Landareen sustraien, lurzoruko animalien eta mikroorganismoen lanari esker, arroka deskonposatu egiten da, humus-geruza bat sortzen da, eta gero eta landare gehiago finkatzen dira. Denborarekin, lurzoruaren horizonteak eratzen dira. Jatorrizko arrokaren eta eraginen arabera, lurzoru-mota desberdinak eratzen dira, hala nola lurzoru marroia.

BA AL ZENEKIEN?

Goitik nahiz behetik eratzen dira lurzoruak?

Bai, lurzoruak goitik nahiz behetik eratzen dira. Landare-hondakinak deskonposatu eta usteltzen direnean, lurzorua goitik sortzen da; eta, arroka amaren higaduraren ondorioz, behetik.

Zer espezie haz daitezke zuzenean arrokaren gainean?

Likenak izaki bereziak dira, onddoen —ez dira landareak!— eta algen —landarerik txikienak— hibrido bat direlako, edo onddoen eta zianobakterioen —horiek ere ez dira landareak!— hibrido bat. Zianobakterioek eta algek fotosintesia egin dezakete, eta, beraz, behar duten energia eguzki-argitik lortu. Beren bizi-premiak asetzeko, haizeak eramandako hautsaren mineralak eta euriak ekartzen dituen mantenugaiak behar dituzte likenek. Hori dela eta, askotariko azaletan bizi daitezke, hala nola arroketan, hormetan, lurzoruan eta egurrean. Oso geldiro hazten direlako behar dituzte leku berezi horiek. Gainera, likenak egon ezean, beste landare batzuek inbadituko lituzkete. Goroldio-espezie batzuk ere harrietan hazten dira. Likenek bezala, goroldioek ere beren elikagaiak airetik xurgatzen dituzte.

IDEIA

Sagar bat Lurraren irudikapen gisa

Azalpen erraz horri esker, Lurraren bolumen osoan dagoen lurraren (lur emankorraren) proportzioaz ohartuko dira ikasleak.

Moztu sagar bat erditik. Erakutsi sagarra ikasleei, eta alderatu Lurrarekin: «Imajinatu sagar hau Lurra dela. Sagarraren bihotza Lurraren nukleoa da, burdina solido eta distiratsukoa. Burdinazko nukleoa burdinurtuzko geruza batez inguratuta dago. Sagarraren gainerako mamia Lurraren mantua da; arroka bero eta malguz osatuta dago. Sagarraren azala arroka solidoko lurrazala da. Eta non dago lur emankorra? Lur emankorraren geruza 30 cm lodi da, eta ezinezkoa da geruza hori sagarrean ikustea. Lur-geruza hori izugarri mehea da, eta, imajina dezakezuenez, ez dago sagarraren azalean ikusterik».

Mapa mentala

Egin ikasleekin lurzoruaren gaiari buruzko mapa mental bat, galdera hauek oinarri hartuta: Zer da ikasleentzat «lurzorua» edo «lurra»? Zer irudi/gai etortzen zaie gogora, lurzoru edo lur hitzak entzuten dituztenean?

BA AL ZENEKIEN?

Zergatik dituzte hainbat kolore lurzoruek?

Hainbat substantzia organiko daude lurzoruan, eta horiek, beren edukiaren eta deskonposizio-mailaren arabera, tonu beltzak, nabarrak eta grisak ematen dizkiote lurzoruari. Burdin konposatu oxidatuek kolore «oxidatuak» ematen dizkiote lurrari, hala nola marroia, gorria edo laranja. Manganeso konposatu oxidatuek kolore marroi-beltza ematen diote lurzoruari. Burdin konposatu erreduzituek kolore berdexkak, horixkak, urdinxkak eta grisaren eta beltzaren artekoak sortzen dituzte. Lurzoru erreduktoreak urak oxigeno gutxi duenean edo mantenugai gehiegi daudenean sortzen dira; izan ere, batzuetan, sufrearen usaina antzeman daiteke.

GAIAN SAKONTZEKO AUKERAK

Eskuratutako ezagutzak indartzeko, galdera hauek landu ditzakezu ikasleekin:

Zer funtzio du lurzoruak/lurrak gure bizitzan?

Ikasleek lurzoruaren garrantzia aztertu eta beren bizi-ingurunearekin lotuko dute.

Egon liteke lurrik gabeko bizitza?

Eskola-ingurunea esplora dezakete, galdera hauei erantzute aldera: jolastokian, ikastetxearen eraikinean edo inguruan, zer leku daude aire zabalean eta higadura-zeinuekin? Higadura-lekuetan, badago likenik, goroldiorik edo goi-mailako landarerik, eta humusik?
Ez nahasi zikinkeriarekin! Hitz egin gaiari buruz ikasleekin euskara- edo hizkuntza-klasean. Materiala ingelesez, alemanez, gaztelaniaz eta euskaraz dago.

Esperimentuak

Esperimentua: Nola eratzen da lurzorua?

Nola eratzen da lurzorua? Naturak ez du sortzen balio ez duen hondakinik. Esperimentu honekin, hondakin organikoak lehengai baliotsuak direla ikusiko dute ikasleek, eta, horretaz gainera, ekonomia zirkularraren oinarrizko printzipioak ikasiko dituzte. Landare-hondakinek elikagai gisa balio dute lurzoruko organismoentzat, eta balio…